Marcin Krzymuski, Peter Ulrich

Viadrina Center B/ORDERS IN MOTION, Uniwersytetu Europejskiego Viadrina,
Instytut Badań nad Społeczeństwem i Przestrzenią im. Leibniza w Erkner

Europejskie ugrupowanie współpracy terytorialnej (EUWT)

Krótka charakterystyka instrumentu EUWT

Europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) są instrumentem instytucjonalnej współpracy terytorialnej przede wszystkim pomiędzy podmiotami publicznymi z UE, a wyjątkowo również z państw trzecich.

Ugrupowania zostały powołane do życia Rozporządzeniem nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) (Dz.Urz. L 210 z 31.7.2006, s.  19). Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr  1302/2013 z dnia 17 grud nia 2013 r. (Dz.Urz. L 347 z 20.12.2013, s. 303) dokonano nowelizacji podstawy prawnej dla tworzenia i działalności EUWT. W Polsce przepisy wykonawcze, o których mowa jest w art. 16 ust. 1 rozporządzenia, zostały uchwalone w postaci Ustawy z dnia 7 listopada 2008 r. o europejskim ugrupowaniu współpracy terytorialnej (Dz.U. 2008 nr 218 poz. 1390), później zmienionej na skutek wspomnianej nowelizacji rozporządzenia.

W wykazie europejskich ugrupowań współpracy terytorialnej (EUWT), których utworzenie zgłoszono Europejskiemu Komitetowi Regionów zgodnie z art. 5 Rozporządzenia nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady, na dzień 6 stycznia 2020 r. ujęte były 74 ugrupowania.

W sprawozdaniu za rok 2017 wskazuje się, że ugrupowania są aktywne głównie na obszarach wspierania turystyki, kultury, sportu, ochrony przyrody (European Committee of the Regions 2018: 116).

Podmioty z Polski są członkami czterech ugrupowań: Tritia EUWT z o.o. (PL/CZ/SK), Tatry EUWT z o.o. (PL/SK), Środkowoeuropejski korytarz transportowy EUWT z o.o. (PL/HU/SV) oraz Novum EUWT z o.o. (PL/CZ). Siedziby wszystkich tych ugrupowań są zlokalizowane w Polsce.

Zagadnienia prawne

Z uwagi na publicznoprawny charakter członków ugrupowań oraz z racji jedynie częściowego uregulowania EUWT na poziomie prawa unijnego ugrupowania są zjawiskiem budzącym wiele pytań natury prawnej. Dyskutowane są w szczególności aspekty związane z tworzeniem i funkcjonowaniem EUWT: charakter prawny ugrupowań, wymagania stawiane członkom ugrupowania, zagadnienia dotyczące zakresu zadań wykonywanych przez ugrupowania, kwestie odpowiedzialności członków za zobowiązania EUWT, status podatkowo-prawny ugrupowań oraz możliwości związane z pozyskiwaniem personelu przez ugrupowanie.

Charakter prawny ugrupowań

Podstawową wartością dodaną dla aktorów współpracy terytorialnej jest osobowość prawna ugrupowań (art. 1 ust. 3 rozporządzenia o EUWT). Dzięki podmiotowości prawnej ugrupowania są niezależnymi (prawnie) uczestnikami obrotu prawnego, a tym samym samodzielnie i na własny rachunek mogą nabywać prawa (np. własność) i wchodzić w zobowiązania o charakterze cywilnoprawnym (zawierać umowy, dochodzić wierzytelności z nich wynikających itp.). Ta cecha wyraźnie odróżnia ugrupowania od → euroregionów, w większości bazujących na umowach o współpracy zawieranych między podmiotami wyłącznie krajowymi (np. stowarzyszeniami).

Natomiast wiele problemów natury praktycznej wynika z nie do końca zsynchronizowanego charakteru osobowości prawnej ugrupowań w poszczególnych państwach członkowskich. Polska jest jednym z nielicznych państw członkowskich, gdzie doprecyzowano przepisy, które mają uzupełniające zastosowanie do ugrupowań z siedzibą na obszarze kraju. Stosownie do art. 3 ustawy o EUWT do takich ugrupowań stosuje się odpowiednio przepisy o stowarzyszeniach, o ile samo rozporządzenie, konwencja ugrupowania i ustawa nie stanowią inaczej. Konsekwencją powyższej regulacji jest m.in. cywilnoprawny charakter ugrupowań.

W krajach, w których brak jest szczegółowych regulacji dotyczących EUWT, charakter ugrupowań nie jest z góry przesądzony. W tych wypadkach dopuszcza się możliwość wskazania regulacji właściwego prawa krajowego i w ten sposób określenia charakteru prawnego ugrupowań. W konwencji Interregional Alliance for the Rhine-Alpine Corridor EGTC (siedziba: Mannheim, Niemcy) wskazuje się np. na przepisy prawa komunalnego kraju związkowego, w którym siedzibę ma ugrupowanie. Tym samym pośrednio klasyfikuje się EUWT jako podmiot prawa samorządowego, gdyż w tym zakresie kraje związkowe Republiki Federalnej Niemiec posiadają kompetencję ustawodawczą. Z kolei w art. 8 ust. 1 konwencji Eurodistrict Pamina GECT członkowie wyraźnie zdecydowali, że ugrupowanie przyjmuje format współpracy międzykomunalnej, przewidziany w przepisach prawa francuskiego (fr. syndicat mixte).

Taka elastyczność stanowi niewątpliwie sporą zaletę, gdyż pozwala zorganizować EUWT stosownie do charakteru prawnego członków i zadań przekazanych ugrupowaniu do realizacji jako związek celowy, stowarzyszenie lub podmiot sui generis. Z drugiej strony powoduje, że każde z istniejących ugrupowań może być instytucją o odmiennym charakterze prawnym, nawet jeżeli będą w nim uczestniczyć podmioty z tych samych krajów. Trzeba przy tym mieć na uwadze, że w niektórych krajach członkowskich publicznoprawny lub cywilnoprawny charakter podmiotu prawnego wywołuje daleko idące skutki prawne w zakresie obowiązków podatkowych, zatrudnienia pracowników etc.

Członkowie EUWT

Ugrupowania są przeznaczone wyłącznie do współpracy podmiotów publicznych (art. 3 i 3a rozporządzenia o EUWT). Tym samym wykluczone jest uczestnictwo osób fizycznych oraz podmiotów prywatnych, chyba że są to przedsiębiorstwa publiczne zorganizowane w formach prywatnoprawnych (przede wszystkim spółki komunalne) lub przedsiębiorstwa, którym powierzono realizację usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. Ponadto członkiem ugrupowania mogą być stowarzyszenia, które tworzone są przez podmioty zdolne do uczestnictwa w EUWT.

W praktyce pewne wątpliwości powstają w przypadku uczestnictwa w EUWT stowarzyszeń komunalnych, których członkami są również osoby fizyczne lub przedsiębiorstwa prywatne i stowarzyszenia. Z takimi mamy do czynienia np. w przypadku stowarzyszeń tworzących niektóre euroregiony. Wydaje się, że stowarzyszenia, w których osoby fizyczne lub inne podmioty prawa prywatnego są członkami mającymi realny wpływ na działalność takiego stowarzyszenia (np. posiadając prawo głosu na walnym zgromadzeniu członków), są wykluczone z grona podmiotów mogących tworzyć ugrupowanie.

Po nowelizacji rozporządzenia w 2013 r. uczestnikami ugrupowania mogą być również podmioty z państw niebędących członkami UE. Według stanu na koniec 2019 r. członkowie spoza Unii uczestniczą w trzech ugrupowaniach. Podmioty ze Szwajcarii są członkami EUCOR EVTZ (DE/FR/CH) i Interregional Alliance for the Rhine-Alpine Corridor EGTC (DE/NL/BE/FR/CH/IT). Natomiast Ukraina jest częścią Tisza ETT (HU/UA).

Zadania realizowane przez ugrupowania

EUWT realizuje zadania, które zostaną mu powierzone przez członków w konwencji. Jak wyraźnie stanowi rozporządzenie, ugrupowaniu powierzane są wyłącznie zadania, nie zaś kompetencje. Zatem ugrupowanie nie zastępuje swoich członków w systemie kompetencyjnym państwa, ale stanowi techniczny instrument realizacji tych kompetencji. Tym samym odpowiedzialność za prawidłową realizację kompetencji ponoszą nadal członkowie.

Zadania powierzane EUWT muszą wynikać ze wspólnego zbioru kompetencji wszystkich członków. Poza sferą wspólnych kompetencji członkowie mogą realizować zadania jedynie wspierające lub koordynujące ich działalność, chyba że państwa członkowskie zdecydują inaczej.

Ponadto każde zadanie ugrupowania powinno służyć ułatwianiu i wspieraniu współpracy terytorialnej i musi mieć na celu zwiększenie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej. Nowelizacją z 2013 r. wprowadzono także warunek, iż zadania realizowane przez EUWT powinny służyć przezwyciężaniu barier na rynku wewnętrznym. Wydaje się, że to zastrzeżenie będzie obowiązywać w szczególności w przypadku realizacji przez EUWT usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym.

Z art. 7 ust. 4 rozporządzenia wynika, że zadania EUWT nie mogą dotyczyć wykonywania uprawnień władczych ani takich, których „celem jest ochrona ogólnych interesów państwa lub ochrona ogólnych interesów innych organów publicznych”. Zatem ugrupowania co do zasady nie posiadają możliwości wydawania decyzji administracyjnych ani uchwalania aktów powszechnie obowiązujących (np. aktów prawa miejscowego). Otwarta jest kwestia, czy państwa członkowskie mogą wspólnie (ale nie w ramach rozporządzenia) upoważnić EUWT do wydawania decyzji indywidualnych lub uchwalania aktów prawa powszechnie obowiązującego (np. na terenie działania ugrupowania). Otwierałoby to drogę np. do uchwalenia wspólnego planu zagospodarowania przestrzennego. Wydaje się jednak, że byłoby to sprzeczne z treścią i celem rozporządzenia o EUWT. Tym samym państwa zainteresowane takim rozwiązaniem muszą sięgnąć do innych instrumentów (np. związków współpracy euroregionalnej według Protokołu nr 3 z 16 listopada 2009 r. do Europejskiej konwencji ramowej o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi, sporządzonej w Madrycie dnia 21 maja 1980 r.) i porozumieć się co do wyposażenia takiej instytucji w stosowne uprawnienia władcze. Wyjątkiem na tym tle jest uprawnienie ugrupowań do określania zasad i warunków korzystania z infrastruktury, którą zarządzają, oraz z usług w ogólnym interesie gospodarczym. Zgromadzenie członków może w tym wypadku uchwalić stosowny regulamin obejmujący także kwestie opłat za korzystanie z infrastruktury lub usług.

Na tym tle pojawia się ważne zagadnienie, czy możliwe jest powierzenie ugrupowaniu kompetencji do wydawania decyzji administracyjnych, np. w zakresie udzielenia dofinansowania. Ten problem będzie szczególnie istotny, gdy ugrupowanie otrzyma możliwość zarządzania programem współpracy terytorialnej lub jego częścią (choćby tzw. Funduszem Małych Projektów), z czym będą się wiązać kompetencje do władczego rozstrzygania spraw indywidualnych.

W razie wejścia w życie rozporządzenia w sprawie mechanizmu eliminowania barier prawnych i administracyjnych w kontekście transgranicznym (propozycja rozporządzenia w COM/2018/373 final – 2018/0198 [COD]) ugrupowania staną się tzw. inicjatorem, który identyfikuje barierę prawną i uruchamia procedurę stosowania mechanizmu.

Z realizacją zadań przez ugrupowania wiąże się ściśle kwestia zamówień publicznych. Ponieważ ugrupowanie stanowi podmiot publiczny w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 4 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych (Dz.Urz. L 94 z 28.3.2014, s. 65–242), jest zobowiązane do stosowania przepisów o zamówieniach publicznych w razie zawierania odpłatnych umów na wykonanie robót budowlanych, dostawę produktów lub świadczenie usług. Zgromadzenie członków ugrupowania może zdecydować, czy zastosowanie znajdą przepisy o zamówieniach publicznych państwa członkowskie go, w którym ugrupowanie ma siedzibę statutową, czy przepisy państwa członkowskiego, w któ rym ugrupowanie prowadzi swoją działalność (art. 39 ust. 5 dyrektywy 2014/24/UE). Wybór prawa może nastąpić na czas nieokreślony; może być także ograniczony, np. czasowo, do określonych rodzajów zamówień, do jednego konkretnego zamówienia bądź większej ich liczby.

Z kolei umowy o świadczenie usług przez ugrupowanie na rzecz jego członków są – jako tzw. zamówienia in-house – co do zasady wyłączone spod reżimu zamówień publicznych (art. 12 ust. 1 dyrektywy 2014/24/UE).

Zagadnienia związane z odpowiedzialnością za zobowiązania ugrupowania

Odmienne uregulowanie EUWT w państwach członkowskich przekłada się również na zagadnienia związane z odpowiedzialnością członków za zobowiązania ugrupowania. Obowiązuje zasada, że ugrupowanie odpowiada za wszystkie swoje zobowiązania (art. 12 ust. 1 rozporządzenia o EUWT), gdyż jest samodzielnym podmiotem prawnym, z reguły dysponującym też własnym – mniejszym lub większym – majątkiem.

Natomiast członkowie odpowiadają za zobowiązania ugrupowania tylko wówczas, gdy majątek EUWT nie wystarcza na pokrycie jego zobowiązań. Jest to zatem odpowiedzialność subsydiarna, która jest jednak wykluczona wtedy, gdy prawo krajowe wdrażające rozporządzenie o EUWT przewiduje możliwość ograniczenia odpowiedzialności przez członków z danego kraju członkowskiego. W tym ostatnim względzie wykształciły się cztery modele regulacji:

1. całkowite wyłączenie odpowiedzialności członków (np. polska ustawa w art. 19);
2. fakultatywne wyłączenie odpowiedzialności członków (np. czeska ustawa w art. 18a ust. 4, rozporządzenie wykonawcze Ministerstwa Gospodarki i Środków Przekazu, Energii i Technologii Bawarii z 2017 r., ustawa z 2019 r. w Saksonii);
3. wyłączenie odpowiedzialności na żądanie organu krajowego, przy spełnieniu warunków przewidzianych w art. 12 ust. 2 rozporządzenia (np. ustawa landu Górna Austria z 2010 r.);
4. zupełny brak regulacji w zakresie odpowiedzialności w aktach wykonawczych (np. Brandenburgia).

W razie uczestnictwa krajów z państw posiadających odmienne systemy odpowiedzialności członków za zobowiązania EUWT (np. z Polski i z Brandenburgii) dochodzi do sytuacji, w której członkowie z jednego państwa nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za zobowiązania, podczas gdy członkowie z innego państwa musieliby ponosić pełną odpowiedzialność. Ta systemowa różnica jest obecnie jednym z głównych powodów, dla których nie doszło do utworzenia ugrupowania polsko-niemieckiego. W tym wypadku rozwiązań należy poszukiwać w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej, które w pewnym stopniu mogą zredukować ryzyko bezpośredniej odpowiedzialności członków.

W sytuacji, gdy wszyscy członkowie ponoszą ograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania EUWT (obojętnie na jakiej podstawie), do nazwy ugrupowania dodaje się słowa „z ograniczoną odpowiedzialnością”.

Status prawno-podatkowy ugrupowań

Status podatkowo-prawny ugrupowań zależy od ich kwalifikacji w państwie siedziby. Ugrupowania mające siedzibę statutową w Polsce są traktowane jak stowarzyszenia również w zakresie podatkowo-prawnym. Oznacza to m.in., że ugrupowanie podlega obowiązkowi rejestracji podatkowej (NIP), a także obowiązkom podatkowym w zakresie uzyskanych dochodów, niezależnie od miejsca ich uzyskania, ale może korzystać ze zwolnień przedmiotowych od podatku dochodowego w odniesieniu do dochodów przeznaczonych na cele statutowe oraz dotacji, subwencji, dopłat i innych nieodpłatnych świadczeń, o których mowa w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Z uwagi na immanentną dla ugrupowań działalność transgraniczną należy pamiętać o obowiązujących umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania. Ugrupowania prowadzące działalność gospodarczą muszą uwzględnić również komercyjny aspekt swojej aktywności.

Z kolei ugrupowania, które z mocy przepisów państwa siedziby mają osobowość prawną prawa publicznego, mogą korzystać z określonych przywilejów podatkowych przysługujących podmiotom publicznoprawnym, o ile takie są przewidziane w danym porządku prawnym (np. w Niemczech).

Personel EUWT

Osobowość prawna ugrupowań pozwala im na zatrudnianie własnego personelu. Zatrudnienie transgraniczne generuje jednak istotne zagadnienia prawne.

Transgraniczne stosunki pracy wymagają przede wszystkim uwzględnienia przepisów kolizyjnych zawartych w szczególności w art. 8 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz.Urz. L 177 z 4.7.2008, s. 6–16). Formalnie możliwe jest więc zatrudnienie pracowników na podstawie umów o pracę, poddanych różnym systemom prawnym (np. w zależności od miejsca świadczenia pracy). Taka dywersyfikacja może budzić jednak pewne obiekcje wśród członków i pracowników (świadczących tę samą pracę za odmienne wynagrodzenie). Stąd niektóre ugrupowania nie decydują się w ogóle na zatrudnienie własnego personelu (zob. EGTC monitoring report 2017 2018: 109). W takim wypadku ugrupowania korzystają m.in. z pracowników oddelegowanych przez członków do pracy w ugrupowaniu lub z podmiotów zewnętrznych (na podstawie umowy cywilnoprawnej, np. o dzieło, zlecenie lub o świadczenie usług).

Dla personelu ugrupowania może mieć również znaczenie, czy EUWT jest podmiotem, któremu przysługuje status jednostki zatrudniającej urzędników państwowych (niem. Beamte). Według obecnie panującego przekonania ugrupowanie nie może powoływać urzędników służby cywilnej. 

EUWT a euroregiony

→ Euroregiony(euregio, europaregiony itp.), w których uczestniczą polskie jednostki samorządu terytorialnego, zorganizowane są jako stowarzyszenia gmin współpracujące ze swoimi zagranicznymi odpowiednikami – stowarzyszeniami samorządów zagranicznych – na podstawie odpowiednich porozumień, z reguły o charakterze cywilnoprawnym. Tak zorganizowane euroregiony nie posiadają więc osobowości prawnej; ten przymiot posiadają jedynie ich członkowie. Tylko niektóre euroregiony zostały utworzone jako podmioty prawne według prawa krajowego, np. Euregio Rhein-Maas-Nord jako publicznoprawny związek celowy (niem. öffentlich-rechtlicher Zweckverband) na podstawie prawa niemieckiego, Euregio Maas-Rhein jako fundacja (niderl. stichting) według prawa niderlandzkiego.

Obecnie można zaobserwować zainteresowanie euroregionów przekształceniem dotychczasowej formy współpracy opartej na porozumieniu we wspólny podmiot prawny, zwłaszcza EUWT (zob. Euregio PAMINA). EUWT oferują bowiem euroregionom odpowiedni format kooperacji, preferowany przez UE w zakresie współpracy terytorialnej. W sprawozdaniu Komisji z 2018 r. (COM 2018(597), s. 2) podkreślono jeszcze, że współpraca w formacie EUWT pozwala:

• wzmocnić zintegrowane podejście strategiczne,
• ustabilizować struktury współpracy i zapewnić ciągłość działań,
• zwiększyć przejrzystość i widoczność współpracy, a także
• ułatwić udział w programach UE.

Jako indywidualny podmiot prawny EUWT może samodzielnie występować zarówno w obrocie prawnym, jak i politycznie. Szczególnie zaś ułatwione jest pozyskiwanie funduszy, gdyż ugrupowania posiadają przymiot wyłącznego beneficjenta, wobec czego nie muszą poszukiwać partnerów do realizowanych przez siebie projektów.

W propozycjach rozporządzeń dotyczących europejskiej współpracy terytorialnej na lata 2020 i późniejsze planuje się zwiększenie roli EUWT poprzez upoważnienie ich do zarządzania tzw. Funduszami Małych Projektów, co jest obecnie podstawowym zadaniem wielu euroregionów.

Zagadnienia dotyczące EUWT poruszane w literaturze naukowej

Oprócz wspomnianych powyżej kwestii prawnych, które zostały przeanalizowane w literaturze prawniczej, zjawisko EUWT jest obecnie stosunkowo szeroko i w sposób interdyscyplinarny dyskutowane w nauce. O ile jednak w naukach prawnych badania koncentrują się na samym instrumencie prawnym (zob. np.  Pechstein, Deja 2011; Krzymuski i in. 2017; Krzymuski, Kubicki 2014; Peine, Starke 2008; Janssen 2006), o tyle w pozostałych dziedzinach ważniejsze jest praktyczne zastosowanie instrumentu EUWT.

W tym względzie geografowie (polityczni) zajmują się głównie znaczeniem EUWT w zakresie planowania przestrzennego i regionalnego, administratywiści badają ramy instytucjonalne i sposób funkcjonowania EUWT, politolodzy zaś zajmują się zagadnieniami związanymi z tworzeniem sieci podmiotów uwikłanych we → współpracę transgraniczną i interakcje między nimi, jak również procesami zarządzania w europejskim systemie wielopoziomowym (ang. multi-level governance). Nierzadko trudno jest jednoznacznie rozdzielić poszczególne dyscypliny, ponieważ wiele empirycznych badań nad poszczególnymi ugrupowaniami zostało przeprowadzonych w ramach interdyscyplinarnych studiów granicznych lub przygranicznych (ang. border/borderland studies). W tym kontekście należy wymienić badania procesu tworzenia EUWT (por. Ulrich, Krzymuski 2017; Ulrich 2018, 2019; Engl 2014, 2016; Zillmer i in. 2015; Evrard 2016; Lange 2012; Saalbach, Böhringer 2017; Blaurock, Hennighausen 2017) oraz badania nad przeszkodami w funkcjonowaniu ugrupowań w praktyce (Zillmer i in. 2015; Ulrich, Krzymuski 2017; Ulrich 2019). Ponadto opisano ugrupowania oraz dokonano ich stratyfikacji w celu lepszego ich zrozumienia (Engl 2014; Zillmer i in. 2015; Evrard 2017; Evrard, Engl 2018; Jańczak 2016), a także zajmowano się wdrożeniem rozporządzenia w sprawie EUWT w europejskim wielopoziomowym systemie zarządzania (Engl 2014; Nadalutti 2013; Ulrich 2015) i jego wdrożeniem do prawa krajowego ( Kubicki 2017; Engl 2014; Maier 2009).

Według stanu aktualnego badania prowadzone nad ugrupowaniami można podzielić na badania empiryczno-analityczne i badania nad normatywno-ontologicznym pojmowaniem instrumentu EUWT.

Ponadto badania nad EUWT dotyczą również zagadnień normatywnych. Po wprowadzeniu tego instrumentu przez UE w 2006 r. pojawiła się w szczególności kwestia, czy ugrupowania stanowią ramy instytucjonalne dla nowej formy → regionalizmu (por.  Haselsberger 2007) prowadzące do integracji instytucjonalnej w regionach transgranicznych (por. Engl 2016) na poziomie ponadregionalnym (por. Evrard 2016). Dalsze zagadnienia o charakterze normatywnym dotyczą polityki integracyjnej i społeczeństwa obywatelskiego. Alice Engl (2015) analizuje integratywność instytucjonalną EUWT i na podstawie różnych przypadków bada zakres, w jakim różnorodność polityczna i kulturowa regionu przygranicznego odbija się w ugrupowaniach. Jürgen Neyer (2017) z kolei zajmuje się od strony teoretycznej poziomem lokalnym jako płaszczyzną, na której integracja europejska jest codziennością. Neyer uważa, że EUWT jest instrumentem wdrażania lokalnej polityki transgranicznej, która jest negocjowana na szczeblu lokalnym. Najobszerniejsze badania na temat udziału społeczeństwa obywatelskiego w europejskich ugrupowaniach współpracy terytorialnej zostały przeprowadzone przez Petera Ulricha (2019). Ulrich bada teoretycznie i empirycznie, jakie warunki muszą wystąpić w regionach przygranicznych, aby można było oczekiwać udziału społeczeństwa obywatelskiego w EUWT.

Zagadnienia normatywne są przedmiotem badań w zasadzie dość niewielkiej części nauki – większość z nich ma jednak charakter empiryczno-analityczny i jest prowadzona w celu bardziej efektywnego stosowania EUWT w praktyce. Dalsze badania nad ugrupowaniami powinny dotyczyć transferu polityki i wiedzy. Natomiast władze lokalne i decydenci na granicy polsko-niemieckiej muszą się jeszcze wiele nauczyć, ponieważ tworzenie ugrupowań na tej granicy okazuje się wyjątkowo trudne.

Literatura polecana

1. D’Ettorre L. (2018). GECT, Euroregioni e Comunità di lavoro nel quadro della cooperazione territoriale europea, federalismi.it, 23: 1–29.
2. Malatinec T., Kyjovský J. (2019). European Grouping of Territorial Cooperation – a legal form supporting cross-border cooperation in the European Union. Tribuna Juridica, 18: 261–270.
3. Studzieniecki T., Mazurek T. (2018). European Union Funds in the development of Europe- an Groupings of Territorial Cooperation (EGTCs) in Europe. European Journal of Service Management, 27(3–2): 415–424.
4. Telle S., Svensson S. (2019). An organizational ecology approach to EGTC creation in East Central Europe. Regional & Federal Studies, 30(1): 47–71.

Bibliografia:

1. Blaurock U., Hennighausen J. (2017). Der EVTZ und interuniversitäre Zusammenarbeit. W: M. Krzymuski, Ph. Kubicki, P. Ulrich (red.), Der Europäische Verbund für territoriale Zusammenarbeit: Instrument der grenzübergreifenden Zusammenarbeit nationaler öffentlicher Einrichtungen in der Europäischen Union (s. 523–544). Baden-Baden: Nomos.
2. Engl A. (2014). Zusammenhalt und Vielfalt in Europas Grenzregionen: Der Europäische Verbund für territoriale Zusammenarbeit in normativer und praktischer Dimension. Baden-Baden: Nomos.
3. Engl A. (2015). Partizipative Governance und Mehrebenen-Governance in grenzüberschreitenden Kontexten: Ausgewählte EVTZ-Beispiele im Vergleich. W: P. Bußjäger, A. Gamper (red.), Demokratische Innovation und Partizipation in der Europaregion (s. 123–135). Wien: new academic press.
4. Engl A. (2016). Bridging borders through institution-building: The EGTC as a facilitator of institutional integration in cross-border regions. „Regional & Federal Studies”, 26(2): 143–169.
5. European Committee of the Regions (2018). EGTC monitoring report 2017, DOI: 10.2863/506306 (dostęp: 20.01.2020).
6. Evrard E. (2016). The European Grouping of Territorial Cooperation (EGTC): Towards a supraregional scale of governance in the Greater Region SaarLorLux? „Geopolitics”, 21(3): 1–25.
7. Evrard E. (2017). Encapsulating the significance of the EGTC for territorial cooperation: A literature review and tentative research agenda. W: E. Medeiros (red.), Uncovering the Territorial Dimension of European Union Cohesion Policy (s. 127–144). Milton: Taylor and Francis.
8. Evrard E., Engl A. (2018). The EGTC: a new institutional cooperation paradigm. Lessons learned. Taking stock of the European Grouping of Territorial Cooperation (EGTC): From policy formulation to policy implementation. W: E. Medeiros (red.), European Territorial Cooperation (s. 209–228). Cham: Springer International Publishing.
9. Haselsberger B. (2007). European territorial co-operation: Regions of the future. „Regions Magazine”, 267(1): 6–8.
10. Janssen G. (red.) (2006). Europäische Verbünde für territoriale Zusammenarbeit (EVTZ). Berlin: LIT Verlag.
11. Jańczak J. (2016). European Groupings of Territorial Cooperation as an element invigorating integration processes at the local and regional levels in the European Union. „Przegląd Politologiczny”, 2: 63–74.
12. Krzymuski M., Kubicki Ph. (2014). Der EVTZ-2.0 – Neue Chance für die grenzübergreifende Zusammenarbeit öffentlicher Einrichtungen. Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht, 20: 1338–1344.
13. Krzymuski M., Kubicki Ph. (2015). EUWT 2.0? Reforma rozporządzenia o europejskich ugrupowaniach współpracy terytorialnej szansą na ożywienie współpracy transgranicznej podmiotów publicznych. „Samorząd Terytorialny”, 6: 23–37.
14. Krzymuski M., Kubicki Ph., Ulrich P. (2017). Der Europäische Verbund für territoriale Zusammenarbeit. Instrument der grenzübergreifenden Zusammenarbeit nationaler öffentlicher Einrichtungen in der Europäischen Union. Baden-Baden: Nomos.
15. Kubicki Ph. (2017). Unionsrechtliche Grundlagen eines EVTZ und mitgliedstaatliche Durchführung. W: M. Krzymuski, Ph. Kubicki, P. Ulrich (red.), Der Europäische Ver bund für territoriale Zusammenarbeit. Instrument der grenzübergreifenden Zusam men arbeit nationaler öffentlicher Einrichtungen in der Europäischen Union (s. 93–130). BadenBaden: Nomos.
16. Lange E. (2012). European Grouping of Territorial Co-operation—a ‘breath of fresh air’? „Regional Insights”, 3(1): 12–14.
17. Maier J. (2009). Rechtliche Hindernisse für die Implementierung des EVTZ-Instruments in die föderale Verfassungsstruktur Österreichs. „Jahrbuch des Föderalismus”, 10: 455–468.
18. Nadalutti E. (2013). Does the ‘European Grouping of Territorial Co-operation’ promote Multi-level Governance within the European Union? „Journal of Common Market Studies”, 51(4): 756–771.
19. Neyer J. (2017). Lokales Europa. Das integrationspolitische Versprechen von EVTZ. W: M. Krzymuski, Ph. Kubicki, P. Ulrich (red.), Der Europäische Verbund für territoriale Zusammenarbeit: Instrument der grenzübergreifenden Zusammenarbeit nationaler öffentlicher Einrichtungen in der Europäischen Union (s. 333–342). Baden-Baden: Nomos.
20. Pechstein M., Deja M. (2011). Was ist und wie funktioniert ein EVTZ? „Europarecht”, 46(3): 357-384.
21. Peine F.-J., Starke Th. (2008). Der europäische Zweckverband: Zum Recht der Europäischen Verbünde für Territoriale Zusammenarbeit (EVTZ). „Landes- und Kommunalverwaltung”, 18(9): 402–405.
22. Saalbach J., Böhringer S. (2017). Interregional Alliance for the Rhine-Alpine Corridor – Ein EVTZ für die gemeinsame Entwicklung eines EU-Verkehrskorridors. W: M. Krzymuski, Ph. Kubicki, P. Ulrich (red.), Der Europäische Verbund für territoriale Zusammenarbeit: Instrument der grenzübergreifenden Zusammenarbeit nationaler öffentlicher Einrichtungen in der Europäischen Union (s. 495–522). Baden-Baden: Nomos.
23. Ulrich P. (2015). Entgrenzung und regionale Integration – Formen differenzierter transnationaler Kooperation am Beispiel des Europäischen Verbundes für territoriale Zusammenarbeit (EVTZ). W: E.D. Stratenschulte (red.), Der Anfang vom Ende?: Formen differenzierter Integration und ihre Konsequenzen (s. 187–217). Baden-Baden: Nomos.
24. Ulrich P. (2018). The European Grouping of Territorial Cooperation: Challenges and opportunities for the German-Polish cooperation – The case of the TransOderana EGTC (under construction). W: K. Pallagst, B. Caesar (red.), Borders in Perspective – thematic issue. Cross-Border Territorial Development – Challenges and Opportunities (t. 1, s. 79–93). Kaiserslautern: Technische Universität Kaiserslautern.
25. Ulrich P. (2019). Territorial cooperation, supraregionalist institution-building and national boundaries. The European Grouping of Territorial Cooperation (EGTC) at the eastern and western German borders. „European Planning Studies”, 28(1): 57–80.
26. Ulrich P., Krzymuski M. (2017). Zarządzanie terytorialne na obszarze polsko-niemieckiego pogranicza na przykładzie planowanego EUWT TransOderana – podmioty, strategie, instytucje. W: Z. Kurcz (red.), Polskie pogranicza w procesie przemian (t. IV, s. 305–335). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
27. Zillmer S., Lüer Ch., Toptsidou M., Krzymuski M., Dallhammer E., Kintisch M., Schuh B., Celotti P., Colin A., Preku A., Brignani N., Waterhout B., Zonneveld W., Stead D. (2015). European Grouping of Territorial Cooperation as an Instrument for Promotion and Improvement of Territorial Cooperation in Europe. Brussels: European Parliament and Directorate General for internal policies and Policy Department B: Structural and Cohesion Policies.